Pravni položaj i ovlašćenja nacionalnih saveta nacionalnih manjina uređen je Zakonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina.
Nacionalni savet je organizacija kojoj se u skladu sa Zakonom poveravaju određena javna ovlašćenja da učestvuje u odlučivanju ili da samostalno odlučuje o pojedinim pitanjima iz oblasti kulture, obrazovanja, obaveštavanja i službene upotrebe jezika i pisma u cilju ostvarivanja kolektivnih prava nacionalne manjine na samoupravu u tim oblastima.
Radi ostvarivanja prava na samoupravu u kulturi, obrazovanju, obaveštavanju i službenoj upotrebi jezika i pisma, pripadnici nacionalnih manjina u Republici Srbiji mogu izabrati svoje nacionalne savete.
Nacionalni savet predstavlja nacionalnu manjinu u oblasti obrazovanja, kulture, obaveštavanja na jeziku nacionalne manjine i službene upotrebe jezika i pisma, učestvuje u procesu odlučivanja ili odlučuje o pitanjima iz tih oblasti.
Nacionalni savet upisuje se u Registar nacionalnih saveta. Ministarstvo za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog nadležno je za vođenje Registra nacionalnih saveta nacionalnih manjina, raspisivanje i sprovođenje izbora za članove nacionalnih saveta nacionalnih manjina, vođenje Posebnog biračkog spiska nacionalne manjine, kao i nadzor nad zakonitošću rada i akata nacionalnih saveta nacionalnih manjina. Nacionalni savet stiče svojstvo pravnog lica upisom u Registar.
U Registar nacionalnih saveta nacionalnih manjina upisane su 24 nacionalne manjine. Pripadnici 23 manjinske zajednice konstituisali su svoje nacionalne savete: Albanci, Aškalije, Bugari, Bunjevci, Bošnjaci, Vlasi, Goranci, Grci, Egipćani, Mađari, Makedonci, Nemci, Poljaci, Romi, Rumuni, Rusi, Rusini, Slovaci, Slovenci, Ukrajinci, Hrvati, Crnogorci i Česi. Izvršni odbor Saveza jevrejskih opština Srbije po zakonu vrši funkciju nacionalnog saveta.
Rad nacionalnog saveta je javan.
Sredstva za finansiranje rada nacionalnih saveta obezbeđuju se iz budžeta Republike Srbije, budžeta autonomne pokrajine i budžeta jedinice lokalne samouprave, donacija i ostalih prihoda.
Postupak raspodele sredstava iz budžeta Republike Srbije za finansiranje rada nacionalnih saveta nacionalnih manjina koji su upisani u Registar nacionalnih saveta nacionalnih manjina uređen je Uredbom o postupku raspodele sredstava iz budžeta Republike Srbije za finansiranje rada nacionalnih saveta nacionalnih manjina.
Sredstva iz budžeta autonomne pokrajine raspoređuju se u skladu sa odlukom nadležnog organa AP, nacionalnim savetima koje imaju sedište na teritoriji autonomne pokrajine.
Sredstva koja se obezbeđuju u budžetu jedinica lokalne samouprave, raspoređuju se u skladu sa odlukom nadležnog organa lokalne samouprave, nacionalnim savetima koji imaju sedište na teritoriji te opštine ili grada, ili u kojima nacionalne manjine dostižu najmanje 10% od ukupnog broja stanovnika jedinice lokalne samouprave, ili nacionalnim manjinama čiji je jezik u službenoj upotrebi na teritoriji jedinice lokalne samouprave.
Odluka o raspodeli godišnje kvote nacionalnim savetima nacionalnih manjina
Odluka o raspodeli sredstava za 2023
PRIRUČNIK ZA RAD NACIONALNIH SAVETA NACIONALNIH MANjINA U REPUBLICI SRBIJI
U okviru projekta „Promocija različitosti i ravnopravnosti u Srbiji”, koji je deo zajedničkog programa Evropske unije i Saveta Evrope „Horizontal Facility za Zapadni Balkan i Tursku 2019-2022”, pripremljen je Priručnik za rad nacionalnih saveta nacionalnih manjina u Republici Srbiji.
Svrha Priručnika je da bude korisno sredstvo nacionalnim savetima nacionalnih manjina kao vid pomoći i podrške u vršenju njihovih ovlašćenja, i to na način da ponudi praktična uputstva i savete koji do sada nisu bili obrađeni na jedinstven i sveobuhvatan način, uključujući i modele akata.
Uz podršku Saveta Evrope Priručnik je preveden na 13 jezika nacionalnih manjina.